Osoby wykonujące pracę nauczyciela, które z zakończeniem swojej aktywności zawodowej nie chcą czekać do ukończenia powszechnego wieku emerytalnego, mają przede wszystkim możliwość przejścia, na podstawie Karty Nauczyciela, na emeryturę przysługującą bez względu na wiek. Aby uzyskać to świadczenie, wymagane warunki stażowe musieli jednak spełnić do końca 2008 r. Jeśli nastąpiło to później, emerytury tej nie uzyskają, ale mogą skorzystać z nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Przysługuje ono nauczycielom, którzy łącznie spełniają następujące warunki:

● osiągnęli wymagany wiek,

● posiadają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 30 lat, w tym minimum 20 lat wykonywania pracy w określonych placówkach oświaty co najmniej w połowie obowiązkowego wymiaru zajęć,

● rozwiązali stosunek pracy.

Warunkiem przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest również wykonywanie pracy nauczycielskiej w placówkach, o których mowa dalej, ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie. Możliwości nabycia prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie mają więc osoby, które po ustaniu stosunku pracy nauczycielskiej, a jeszcze przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie, podjęły inne zatrudnienie lub działalność zarobkową.

Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne mogą uzyskać wyłącznie nauczyciele w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. Chodzi o nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych m.in. w:

● publicznych i niepublicznych przedszkolach,

● szkołach publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych,

● publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego,

● ośrodkach umożliwiających dzieciom i młodzieży upośledzonym umysłowo udział w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych, realizację obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki,

● placówkach zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania.

Należy podkreślić, że wśród placówek, w których zatrudnienie uprawnia do uzyskania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, znajdują się m.in. placówki kształcenia ustawicznego, a nie ma placówek kształcenia praktycznego. Spełniają one bardzo podobną funkcję, a praca nauczycielska wykonywana w tych placówkach ma praktycznie taki sam charakter. W październiku br. Senat RP, w wyniku jednej ze złożonych petycji, podjął inicjatywę ustawodawczą w celu włączenia placówek kształcenia praktycznego do katalogu placówek, w których zatrudnienie uprawnia do uzyskania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Projekt ustawy w tym zakresie został jednak odrzucony jeszcze przed skierowaniem go do Sejmu.

Warto w tym miejscu przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 12 kwietnia 2016 r. (III AUa 184/15), w którym sąd jednoznacznie stwierdził że:

(...) dla uzyskania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie wystarcza posiadanie statusu nauczyciela w rozumieniu przepisów Karty Nauczyciela, lecz wymagane jest też wykonywanie pracy w placówkach wymienionych w art. 2 pkt 1 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. Zatem w sytuacji, gdy wnioskodawca nie pracował w jednym z tych podmiotów, nie może nabyć prawa do tego świadczenia, nawet jeśli wykonywał pracę nauczyciela w rozumieniu Karty Nauczyciela.

Jednym z warunków przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest udowodnienie stażu ubezpieczeniowego wynoszącego co najmniej 30 lat, w tym minimum 20 lat wykonywania pracy w wymienionych wyżej placówkach oświaty w co najmniej połowie obowiązkowego wymiaru zajęć.

Ustalając wymagany do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego 30-letni staż ubezpieczeniowy, ZUS uwzględnia nie tylko okresy wykonywania pracy nauczycielskiej, ale wszystkie okresy składkowe i nieskładkowe (art. 5 i 6 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dalej ustawa emerytalna). Nie mogą być natomiast uwzględnione tzw. okresy rolne, wymienione w art. 10 ustawy emerytalnej (tj. okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników oraz okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w tym gospodarstwie).

Z kolei przy ustalaniu wymaganego (co najmniej 20-letniego) stażu pracy nauczyciela uwzględniane są wyłącznie okresy faktycznego jej wykonywania.

ZUS nie zalicza więc do tego stażu okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie albo świadczenie z powodu choroby lub macierzyństwa. Nie mogą być też uwzględnione m.in. okresy urlopu: bezpłatnego, wychowawczego, dla poratowania zdrowia, na dalsze kształcenie się, jak również okres pozostawania w stanie nieczynnym.

Należy podkreślić, że zarówno wymagany okres składkowy i nieskładkowy, jak również odpowiedni staż pracy nauczycielskiej musi być osiągnięty najpóźniej na dzień rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy zawartego z placówką oświatową wymienioną w ustawie.

Warunkiem przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest również ukończenie wymaganego wieku. Jest on uzależniony od roku, w którym został (zostanie) osiągnięty. Obecnie dla osób, które wymagany wiek osiągnęły w latach 2009–2014, jest on jednakowy dla kobiet i dla mężczyzn i wynosi co najmniej 55 lat. Z kolei dla osób, które nie ukończyły tego wieku do końca 2014 r., wiek wymagany do przyznania omawianego świadczenia jest zróżnicowany dla kobiet i mężczyzn oraz stopniowo podwyższany (dla mężczyzn już od 2015 r., a dla kobiet od 2025 r.).

Prawo do świadczenia wyłącznie dla nauczycieli odchodzących z pracy w szkole

Jednym z warunków wymaganych do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest rozwiązanie przez nauczyciela stosunku pracy. Nie ma w tym przypadku znaczenia, czy następuje ono na podstawie wypowiedzenia złożonego przez nauczyciela, czy też z wniosku nauczyciela o rozwiązanie umowy na mocy porozumienia stron.

Warunek rozwiązania stosunku pracy jest spełniony również wtedy, gdy został on rozwiązany z inicjatywy dyrektora szkoły – w przypadku całkowitej lub częściowej jej likwidacji, a także z powodu zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania, które uniemożliwiają dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć. Świadczenie kompensacyjne przysługuje również nauczycielowi, którego stosunek pracy wygasł wskutek upływu okresu pozostawania w stanie nieczynnym (np. z powodu częściowej likwidacji lub zmian organizacyjnych w szkole) lub w razie wcześniejszego rozwiązania stosunku pracy przed upływem stanu nieczynnego.

Zakończenie umowy o pracę na czas określony

Jeszcze kilka miesięcy temu nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie mogli uzyskać nauczyciele zatrudnieni w ramach umowy o pracę na czas określony, która uległa rozwiązaniu po upływie okresu, na który została zawarta. ZUS uznawał, że w takiej sytuacji nie został spełniony warunek rozwiązania stosunku pracy wymagany do przyznania omawianego świadczenia.

Stosowana przez ZUS wykładnia wywołała rozbieżne oceny w orzecznictwie sądowym. W wyroku z 10 kwietnia 2013 r. (II UK 205/12) Sąd Najwyższy stwierdził, że rozwiązanie umowy o pracę na czas określony, które następuje z upływem umówionego terminu, nie jest „rozwiązaniem stosunku pracy przez nauczyciela”. Stanowisko przeciwne Sąd Najwyższy zaprezentował w wyroku z 11 grudnia 2013 r. (III UK 9/13), uznając, że nauczyciel, którego stosunek pracy został rozwiązany w związku z upływem okresu, na jaki został zawarty, ma również prawo do uzyskania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.

Rozbieżności w orzecznictwie rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale podjętej 27 kwietnia 2016 r., w której uznał, że:

(...) warunek „rozwiązania stosunku pracy”, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o nauczycielskich świadczeniach, jest spełniony również wtedy, gdy terminowa umowa o pracę zawarta między nauczycielem a placówką oświatową ulega rozwiązaniu z upływem czasu, na który była zawarta (a więc gdy nauczyciel nie składa żadnego oświadczenia w celu rozwiązania umowy za wypowiedzeniem lub za porozumieniem stron).

Uchwała jest w pełni respektowana przez ZUS, który jeszcze przed jej wydaniem zmienił swoją dotychczasową praktykę.

Osoby, którym ZUS wcześniej odmówił przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego wyłącznie z tego powodu, że umowa o pracę została rozwiązana z upływem czasu, na który była zawarta, a nie na podstawie wypowiedzenia stosunku pracy przez nauczyciela, mogą ponownie zgłosić wniosek o to świadczenie. ZUS przyzna je od miesiąca zgłoszenia tego wniosku.

Źódło: Monitor Prawa Pracy i Ubezpieczeń nr 23 / 2016 z 2016-12-05

ZUSiK.pl