W sytuacji gdy lekarz orzeknie, że pracownik jest niezdolny do pracy z powodu choroby należy bezwzględnie powstrzymywać się od wykonywania pracy.

ZUS może pozbawić ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego, jeśli ubezpieczony w okresie orzeczonej czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem. Ubezpieczony, chcąc zachować prawo do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, musi więc bezwzględnie powstrzymywać się od wykonywania pracy.

Jednak w sytuacji gdy pracownik odzyska wcześniej zdolność do pracy i przedłoży pracodawcy odpowiednie zaświadczenie lekarskie, nie zostanie pozbawiony prawa do zasiłku za cały okres orzeczonej niezdolności do pracy, tj. nie będzie miał zastosowania w tym przypadku art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej, czyli przepis pozbawiający pracownika prawa do zasiłku chorobowego z powodu świadczenia pracy w czasie zwolnienia lekarskiego (vide: uchwała Sądu Najwyższego z 17 lutego 2016 r., III UZP 15/15).

Lekarz orzekający o czasowej niezdolności pracownika do pracy wystawia zaświadczenie na formularzu ZUS ZLA lub – od 1 stycznia 2016 r. – w formie elektronicznej (e-ZLA), w którym m.in. wskazuje okres tej niezdolności. Istnieje więc domniemanie, że czasowa niezdolność do pracy trwa przez czas wskazany w zaświadczeniu. Domniemanie to może być jednak zakwestionowane. Z jednej strony lekarz orzecznik ZUS ma uprawnienie do weryfikowania, czy taka niezdolność w ogóle istniała bądź czy nie ustała przed upływem okresu, na jaki zostało wystawione zaświadczenie o niezdolności do pracy. Z drugiej zaś – to ubezpieczony może być zainteresowany skróceniem okresu przebywania na zwolnieniu lekarskim z powodu faktycznego wcześniejszego powrotu do zdrowia lub – pomimo utrzymujących się objawów choroby – zamiaru powrotu do pracy w celu np. uniemożliwienia pracodawcy rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 53 § 1 Kodeksu pracy.

Powrót do pracy a konsekwencje zasiłkowe

Ustawa zasiłkowa nie reguluje sytuacji, gdy pracownik przebywający na zwolnieniu lekarskim odzyska zdolność do pracy przed upływem okresu orzeczonej przez lekarza niezdolności do pracy i powróci do pracy. Nie jest więc jasne, jakie konsekwencje dla pracownika mogą wyniknąć z faktu podjęcia pracy, mimo że jeszcze nie upłynął okres orzeczonej niezdolności do pracy.

Wobec braku ustawowego rozstrzygnięcia tej kwestii w praktyce orzeczniczej ZUS oraz sądów rozpoznających sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych o zasiłek chorobowy art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej był stosowany jako podstawa prawna orzekania o utracie prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia – również w sytuacji, gdy ubezpieczony w czasie uprzednio orzeczonej niezdolności do pracy podjął pracę po uzyskaniu orzeczenia lekarskiego o odzyskaniu zdolności do pracy.

W sprawie tej wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z 17 lutego 2016 r. (III UZP 15/15). W stanie faktycznym sprawy pracownik powrócił do pracy na kilka dni przed upływem okresu kilkutygodniowej niezdolności do pracy orzeczonej ostatnim zaświadczeniem lekarskim. Pomimo że ubezpieczony przed rozpoczęciem wykonywania pracy uzyskał od lekarza prowadzącego zaświadczenie na formularzu ZUS ZLA o wcześniejszym odzyskaniu zdolności do pracy oraz zaświadczenie lekarza medycyny pracy o dopuszczeniu go do pracy, ZUS pozbawił ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego, powołując się na art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej (tj. na wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem).

Dla organu rentowego nie miało zatem znaczenia, że ubezpieczony nie dokonał samowolnego skrócenia okresu niezdolności do pracy. Przed powrotem do pracy uzyskał bowiem stosowne zaświadczenia o odzyskaniu zdolności do pracy wcześniej niż z upływem pierwotnie orzeczonej niezdolności do pracy z powodu choroby, w związku z którą pobierał zasiłek chorobowy.

Sąd Najwyższy o skróceniu okresu niezdolności do pracy

Stan faktyczny sprawy, na tle której została wydana przez Sąd Najwyższy uchwała, był o tyle specyficzny, że orzeczona ostatnim zwolnieniem lekarskim niezdolność do pracy ubezpieczonego powodowała przekroczenie o kilka dni okresu zasiłkowego (182 dni). Ostatecznie lekarz wydał zaświadczenie o ustaniu niezdolności do pracy przed upływem okresu zasiłkowego. Okoliczność tę należy jednak uznać za mało znaczącą dla wniosków płynących z uchwały, tj. niestosowania art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej w razie skrócenia czasu niezdolności do pracy. Z uzasadnienia uchwały nie wynika bowiem, by przedstawiona w niej argumentacja SN miała być adekwatna wyłącznie przy skracaniu długotrwałych zwolnień lekarskich. Kluczowe jest bowiem, że wraz z ustaniem niezdolności do pracy (bez znaczenia, czy trwającej krótko czy długo) przestaje istnieć ustawowa przesłanka dalszego trwania prawa do zasiłku chorobowego.

W ocenie Sądu Najwyższego nie ma podstaw do pozbawienia ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego w razie łącznego spełnienia dwóch warunków:

● uzyskania od uprawnionego lekarza zaświadczenia o odzyskaniu zdolności do pracy,

● zawiadomienia ZUS o odzyskaniu zdolności do pracy przed upływem okresu uprzednio orzeczonej przez lekarza niezdolności ubezpieczonego do pracy.

Sąd Najwyższy wskazał, że podjęcie przez pracownika pracy zarobkowej po uzyskaniu zaświadczenia lekarskiego o ustaniu niezdolności do pracy nie może być traktowane jak podjęcie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy.

Skoro lekarz orzeka, że ubezpieczony nie jest niezdolny do pracy z powodu choroby co najmniej od dnia, w którym zostało wystawione zaświadczenie – to nie można uznać, że pracownik wykonuje pracę w trakcie orzeczonej niezdolności do pracy. W rezultacie nie ma podstaw do stosowania art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Zdaniem SN nie ma też znaczenia, czy ubezpieczony na podstawie wystawionego wcześniej zaświadczenia lekarskiego o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby pobrał przyznany mu zasiłek chorobowy także za czas, gdy był zdolny do pracy i w związku z tym podjął i wykonywał pracę zarobkową. W takiej bowiem sytuacji ubezpieczony pracownik będzie zobowiązany zwrócić tę część zasiłku chorobowego, która została wypłacona za okres po ustaniu niezdolności do pracy.

Kto orzeka o skróceniu okresu niezdolności do pracy ?

Zgodnie z informacjami udzielonymi przez ZUS pracownik, który chciałby skrócić swój pobyt na zwolnieniu lekarskim, powinien zgłosić się do lekarza, który orzekł o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby. Jeśli ten uzna, że pacjent wcześniej powrócił do zdrowia, niż pierwotnie orzeczono, wyda zaświadczenie potwierdzające ustanie niezdolności do pracy. W razie niedostępności lekarza, który wydał zaświadczenie o niezdolności do pracy, zaświadczenie o wcześniejszym odzyskaniu zdolności do pracy może wystawić kierownik poradni, jeśli jest lekarzem, lub kierownik medyczny poradni.

Orzeczenie o odzyskaniu zdolności do pracy w trakcie trwania zwolnienia lekarskiego może wydać także lekarz orzecznik ZUS. Lekarz działa wówczas na mocy art. 59 ustawy zasiłkowej i jeśli określi wcześniejszą datę ustania niezdolności do pracy niż orzeczona w zaświadczeniu lekarskim, za okres od tej daty zaświadczenie lekarskie traci ważność (art. 59 ust. 7 ustawy zasiłkowej). Lekarz orzecznik ZUS wydaje wówczas zaświadczenie lekarskie na druku ZLA/K, które jest traktowane na równi z zaświadczeniem stwierdzającym brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, wydanym w trybie art. 229 § 4 Kodeksu pracy. Pracownika można wówczas dopuścić do pracy bez kierowania go na badania kontrolne.

Lekarz medycyny pracy może orzec o odzyskaniu zdolności do pracy pracownika przed upływem pierwotnie orzeczonej niezdolności do pracy wówczas, gdy to on wystawił takie zaświadczenie. W tej sytuacji nie wykonuje czynności z zakresu medycyny pracy, lecz przypisaną działalność leczniczą. Należy też zwrócić uwagę, że lekarz medycyny pracy nie może przeprowadzić badania kontrolnego (ani okresowego czy wstępnego) w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, chyba że ma się ono odbyć ostatniego dnia tego okresu.

Lekarz medycyny pracy zawsze jednak – w razie skierowania pracownika przez pracodawcę – przeprowadza kontrolne badanie lekarskie, gdy niezdolność pracownika do pracy trwała ponad 30 dni (art. 229 § 2 Kodeksu pracy).

Pracodawca ma obowiązek skierować na badania kontrolne pracownika, którego niezdolność do pracy faktycznie trwała co najmniej 30 dni. Jeśli zatem pracownik najpierw przedłożył zaświadczenie (zaświadczenia) lekarskie z orzeczoną niezdolnością do pracy na okres dłuższy niż 30 dni, ale niezdolność ta ustała wcześniej i tym samym nie przekroczono okresu 30 dni, to nie ma podstaw do stosowania wymogu z art. 229 § 2 Kodeksu pracy. Nie zmienia to jednak faktu, że pracodawca może skierować pracownika na badania profilaktyczne zawsze, gdy uzna to za konieczne.

W razie skrócenia okresu niezdolności do pracy przez pracownika pracodawca niebędący płatnikiem zasiłków, któremu pracownik doręczył zaświadczenie lekarskie, powinien niezwłocznie zawiadomić ZUS o ustaniu niezdolności pracownika do pracy.

Serwis ZUSiK.pl