Emeryci uzyskają dodatkowe możliwości podwyższenia swojego świadczenia. Osoby, które przed 1999 r. opiekowały się dzieckiem lub studiowały, będą mogły uwzględnić ten okres w podstawie wymiaru emerytury. Zmienią się również zasady przeliczania emerytury dla osób, które po otrzymaniu świadczenia kontynuują pracę zarobkową.
Takie zmiany wprowadza ustawa z 5 marca 2015 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej nowelizacja ustawy emerytalnej) uchwalona przez Senat 19 marca 2015 r. Przewiduje ona kilka istotnych zmian dotyczących obliczania wysokości emerytury oraz kapitału początkowego. Większość z nich jest bardzo korzystna dla obecnych i przyszłych emerytów.
Emerytura będzie obliczana na podstawie tablic obowiązujących w dniu ukończenia wieku emerytalnego.
Zmiana zasad ustalania daty osiągnięcia wieku emerytalnego
Wysokość emerytury obliczanej na nowych zasadach w dużej mierze jest uzależniona od długości średniego dalszego trwania życia właściwego dla wieku, w którym dana osoba przechodzi na emeryturę. Wynika to ze wzoru ustalenia wysokości tego świadczenia, który przewiduje, że podstawę obliczenia emerytury (kapitał początkowy, składki emerytalne zewidencjonowane na koncie oraz środki zgromadzone na subkoncie) dzieli się przez wymienioną wartość trwania życia.
Średnie dalsze trwanie życia dla konkretnego wieku, liczonego w latach i miesiącach, podawane jest corocznie w formie tablicy przez Prezesa GUS. Ogłoszona w danym roku tablica jest właściwa dla osób, które wnioski o przyznanie emerytury składają od 1 kwietnia tego roku do 31 marca następnego roku.
Długość średniego dalszego trwania życia dla poszczególnych grup wiekowych ulega z roku na rok stopniowemu wydłużeniu. Dla przykładu średnie dalsze trwanie życia dla wieku 60 lat wynosiło zgodnie z tablicami obowiązującymi od:
● 1 kwietnia 2011 r. – 251,5 miesiąca,
● 1 kwietnia 2012 r. – 254,8 miesiąca,
● 1 kwietnia 2013 r. – 255,2 miesiąca,
● 1 kwietnia 2014 r. – 256,4 miesiąca.
Taka tendencja skutkuje tym, że koncepcja zachęcająca emerytów do późniejszego zakończenia aktywności zawodowej, a tym samym – późniejszego przejścia na emeryturę, nie jest w pełni realizowana. Skłoniło to ustawodawcę do nowelizacji przepisów przewidujących obliczenie nowej emerytury.
Na podstawie nowych regulacji ZUS będzie mógł zastosować do obliczenia świadczenia tablicę trwania życia obowiązującą w dniu, w którym ubezpieczony osiągnął powszechny wiek emerytalny, nawet jeśli z wnioskiem o przyznanie emerytury wystąpił w okresie, w którym obowiązywała już nowa tablica trwania życia.
Taka możliwość będzie dotyczyła zarówno osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., jak i przed 1949 r., którym emerytura jest ustalana na nowych zasadach, po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego.
Nowe regulacje znajdą zastosowanie również do osób, którym ZUS już obliczył nową emeryturę. Po wejściu ich w życie osoby te będą mogły złożyć wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury przy zastosowaniu korzystniejszej tablicy obowiązującej w dniu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.
Okres urlopu wychowawczego będzie uwzględniany w podstawie wymiaru emerytury po 1,3% za każdy rok, a nie po 0,7%.
Okresy opieki nad dziećmi będą liczone jak składkowe.
Nowelizacja ustawy emerytalnej wprowadzi również inną korzystną dla ubezpieczonych zmianę, dotyczącą ustalania kapitału początkowego. Przypomnijmy, że przy obliczaniu tego kapitału uwzględniane są okresy składkowe i nieskładkowe przypadające przed 1 stycznia 1999 r. Jednym z okresów nieskładkowych podlegających uwzględnieniu jest okres:
● urlopu wychowawczego (przed 1 stycznia 1999 r.),
● urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem.
Ustalając wysokość hipotetycznej emerytury na koniec 1998 r., ZUS oblicza m.in. część należną za okresy składkowe (po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok tych okresów) oraz część należną za okresy nieskładkowe (po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok tych okresów).
Omawiana nowelizacja wprowadziła przepis przewidujący, iż przy obliczaniu kapitału początkowego wymienione okresy opieki nad dzieckiem będą liczone wskaźnikiem 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok tych okresów, a więc tak jak wszystkie okresy składkowe.
Nowelizacja przewiduje, że nowe zasady uwzględniania okresów opieki znajdą zastosowanie również w tych sprawach, w których kapitał początkowy został już obliczony. ZUS ustali ten kapitał ponownie na wniosek osoby zainteresowanej, przeliczając również emeryturę (jeśli ta została już wcześniej przyznana i obliczona). W przypadku gdy ustalony kapitał początkowy nie został jeszcze „wykorzystany” w emeryturze, a osoba zainteresowana nie wystąpi z wnioskiem o jego ponowne ustalenie według zasad wprowadzanych omawianą nowelizacją, ZUS z urzędu dokona jego przeliczenia w momencie przyznania emerytury.
Przy obliczaniu emerytury będzie uwzględniany okres studiów.
Inna zmiana, którą nowelizacja ustawy emerytalnej wprowadzi w zakresie ustalania kapitału początkowego, dotyczy okresu nauki w szkole wyższej. Okresy tej nauki (na jednym kierunku w wymiarze określonym w programie studiów i pod warunkiem jej ukończenia) uwzględniane są jako okresy nieskładkowe i podlegają ograniczeniu do 1/3 okresów składkowych przebytych do 31 grudnia 1998 r. Ustawodawca uznał, że taka zasada niesłusznie dyskryminuje osoby, które przed dniem wejścia w życie ustawy emerytalnej nie zdołały przebyć wystarczającej liczby okresów składkowych (np. z racji młodego wieku), aby mieć uwzględniony pełny okres nauki na studiach.
W związku z tym nowelizacja ustawy emerytalnej zawiera regulację, która utrzymuje zasadę ograniczenia okresu nauki w szkole wyższej do 1/3 okresów nieskładkowych, ale zakres uwzględnianych w tym przypadku okresów składkowych rozszerza o przypadające po 31 grudnia 1998 r., a przed dniem zgłoszenia wniosku o emeryturę. Z nowej regulacji będzie można jednak skorzystać dopiero w momencie przejścia na emeryturę obliczaną według nowych zasad (w powszechnym lub w obniżonym wieku emerytalnym). Nowelizacja przewiduje bowiem, że okresy nauki w szkole wyższej ustalone na nowych zasadach zostaną doliczone do okresów nieskładkowych dopiero przy ustalaniu wysokości takiej emerytury.
Nowelizacja ustawy emerytalnej nie przewiduje w tym przypadku przepisu przejściowego, który wprost umożliwiałby ponowne obliczenie emerytury przyznanej przed wejściem jej w życie i obliczonej z uwzględnieniem kapitału początkowego, w którym okresy nauki w szkole wyższej zostały ograniczone do 1/3 okresów składkowych przypadających do 31 grudnia 1998 r. Należy jednak uznać, że intencją ustawodawcy było stworzenie takiej możliwości również dotychczasowym emerytom. Obecnie trudno jednak przesądzić, jaki tryb postępowania przy realizacji omawianej regulacji przyjmie ZUS.
Przy ustalaniu emerytury na nowych zasadach będzie uwzględniany okres nauki w szkole wyższej.
Nowa emerytura dla osób, które pobierały wcześniejsze świadczenie
Ubezpieczony urodzony przed 1949 r., który po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego kontynuował ubezpieczenie i po 31 grudnia 2008 r. wystąpił o emeryturę (na podstawie art. 27 ustawy emerytalnej), ma prawo do jej wyliczenia na nowych zasadach, jeżeli jest to dla niego korzystniejsze. Przepis ten według wykładni stosowanej przez ZUS nie ma zastosowania do osób, które miały ustalone prawo do wcześniejszej emerytury i pobierały takie świadczenie. W zupełnie innym kierunku poszło orzecznictwo sądów powszechnych, które takim osobom przyznają prawo do obliczenia emerytury według nowych zasad (m.in. uchwała Sądu Najwyższego z 4 lipca 2013 r., II UZP 4/13).
Po zmianach będzie możliwe obliczenie emerytury według nowych zasad (na warunkach przewidzianych w art. 55 ustawy emerytalnej) również tym osobom, które pobrały dotychczas wcześniejszą emeryturę. Jednocześnie, w celu zrównania ich sytuacji z osobami urodzonymi po 31 grudnia 1948 r., ustawodawca przewidział, że podstawa obliczenia nowej emerytury będzie musiała być w tym przypadku pomniejszona o sumę kwot pobranych emerytur, w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Przeliczenie dla osób z wysokimi zarobkami
Obecnie obowiązujące regulacje przewidują, że tzw. stare emerytury, uzależnione od podstawy wymiaru, co do zasady, mogą być przeliczone od nowej kwoty bazowej tylko wówczas, gdy nowy wskaźnik wysokości tej podstawy jest wyższy od poprzednio ustalonego. Jest to rozwiązanie niezbyt korzystne dla emerytów, którzy na przestrzeni kariery zawodowej mieli bardzo wysokie zarobki, a przy obliczaniu emerytury ZUS i tak musiał ograniczyć im wskaźnik wyliczony z tych zarobków do 250%.
Nowelizacja ustawy emerytalnej przewiduje dla wymienionych osób korzystne rozwiązanie. Będą mogły się ubiegać o przeliczenie emerytury przy zastosowaniu nowej kwoty bazowej również wtedy, gdy nowo ustalony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jest niższy od ustalonego poprzednio, ale wynosi więcej niż 250%. Ustawa wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu ogłoszenia.
Źródło: Monitor Prawa Pracy i Ubezpieczeń nr 7/2015
Serwis ZUSiK.pl